Boek bespreking : ADHD is ook een maatschappelijk probleem
De recente Zembla-uitzending heeft voor heel wat beroering gezorgd, en heeft voor mij vooral geïllustreerd dat ADHD nu wel degelijk een BS (Bekende Stoornis)-status bereikt heeft. Blijkbaar is tendentieuze en simplistische berichtgeving iets wat je er dan op de koop toe bij moet nemen. In dit verband was het een verademing een boek te lezen wat een veel genuanceerder beeld beschrijft van de maatschappelijke betekenis van de diagnose ADHD. De auteur is de historicus Timo Bolt, die reeds eerder samen met Leonie de Goei een boek schreef over de geschiedenis van de kinderpsychiatrie in Nederland. Wat in dit nieuwe boek erg verhelderend werkt is het herkenbare kader wat hij gebruikt om orde te scheppen in de wirwar van feiten, meningen en theorieën.
De opkomst van de diagnose ADHD wordt belicht vanuit 4 verschillende optieken, samen de 4 M’s:
– ADHD als Modeverschijnsel
– ADHD als gevolg van toegenomen eisen van de Moderne tijd
– een toegenomen herkenning van ADHD als gevolg van Medische vooruitgang
– ADHD als product van Medicalisering (het reduceren van een maatschappelijk probleem tot een medisch probleem, en in engere zin, het terugbrengen van een medisch probleem tot strict biologische oorzaken).
De auteur pretendeert geenszins het finale oordeel te geven, welke zienswijze nu de juiste is, maar hij biedt wel een elegante manier om het antwoord op deze netelige kwestie te kunnen formuleren. De andere kijk, die hij in de ondertitel aankondigt, is het historisch perspectief. In vier hoofdstukken beschrijft hij de toename van de medische en maatschappelijke belangstelling voor gedragproblemen bij kinderen vanaf het eind van de negentiende eeuw. Sinds meer dan een eeuw hebben medici en hulpverleners hiervoor verklaringen en oplossingen proberen te vinden.
Het boek onderzoekt ook waarom deze problematiek (ineens) meer aandacht is gaan krijgen. Hiermee alleen al maakt hij duidelijk dat deze problematiek dus niet enkel een mode-verschijnsel is. Evenmin uniek is dat gedragsproblemen toegeschreven worden aan de snelle veranderingen en ontwikkelingen van de moderne tijd, deze observatie komt regelmatig in de twintigste eeuw al aan de orde.
In alle hoofdstukken komen dezelfde thema’s terug: het veelvuldig voorkomen van de gedragsproblematiek, de wisselwerking tussen aanleg en omgeving (die ook door de aanhangers van een medisch-biologische benadering wordt onderkend), de moeilijkheden in de schoolklas, de negatieve gevolgen voor de verdere ontwikkeling en het belang van preventie, vroege herkenning en behandeling.
Concluderend – misschien had u deze afsluiting al voelen aankomen – besluit Timo Bolt dat geen van de voorgestelde zienswijzen op zichzelf voldoende is om de belangrijke maatschappelijke relevantie van ADHD te kunnen verklaren. Hij kan ook goed duidelijk maken dat elke zienswijze zijn mérites heeft, maar dat deze snel verdwijnen in extreme debatten, waar de nuances door de tegenstanders vlot over het hoofd gezien worden. Ook hij velt geen definitief oordeel maar herinnert er wel aan dat het maatschappelijk probleem ADHD wel degelijk ergens om gaat, namelijk om de vijfde M, die van Misère. Menselijk lijden ligt aan de grondslag van deze relevante discussie; het doel moet dan niet het beslissen van de discussie zijn, maar de verlichting van het lijden.
Dit historisch overzicht is voor huidige behandelaars toch ook ontnuchterende lectuur. De auteur kan goed illustreren dat er op medisch gebied wel degelijk vooruitgang is geboekt, maar dat er nog voldoende onopgeloste en vooral onduidelijke kwesties overblijven. Hoe zullen straks onze opvolgers over onze opvattingen oordelen?
Timo Bolt is erin geslaagd in een beknopt en vlot leesbaar boek (159 bladzijden, inclusief noten) een redelijk volledig beeld te schetsen van de maatschappelijke betekenis van ADHD in Nederland. Iedereen die in een discussie hierover, binnen of buiten de spreekkamer, beslagen ten ijs wil komen, mag ik dit boek van harte aanbevelen.
Literatuur:
Timimi S, Taylor E. ADHD is best understood as a cultural construct. Br J Psychiatry. 2004 Jan;184:8-9. Amaral OB. Psychiatric disorders as social constructs: ADHD as a case in point. Am J Psychiatry. 2007 Oct;164(10):1612.
https://www.bol.com/nl/p/van-zenuwachtig-tot-hyperactief/1001004007516507/
